Umumi Müfettişlikler (1927-1952)

Umumi Müfettişlikler'in 1952 yılında yürürlüktan kaldırılması için hazırlanan yasa gerekçesinde, bu uygulamaya "Hindistan Genel Valiliği"ne benzer bir "idare tarzı ve koku"nun hakim olduu söylenmişti. Fiilen 20 yıl, hukuken 25 yıl yürürlükte kalan Umumi Müfettişlikler, Tek Parti döneminin özel örgütlenmelerinden biridir. Milli Şef Dönemi adlı iki ciltlik eseriyle bilinen Cemil Koçak, bugün dek üzerine hemen hiç çalışma yapılmayan, dönemin basınında bile pek az habere rastlanabilen bu uygulama konusunda yetkin bir inceleme sunuyor. Umumi Müfettişlikler, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde olağanüstü yönetim sürecinin önemli bir halkasını oluşturur. Bayındırlık hizmetleri ve iktisadi konulardan günük işlere dek her konuyu güvenlik ölçütüyle değerlendiren bir sıkı denetimi kurumsallaştırmışlardır. Cemil Koçak, bu kurumsallaşmayı, Osmanlı yönetim zihniyetinin Cumhuriyet'e devreden ve süreklilik taşıyan mirası olarak değerlendiriyor. Cumhuriyet döneminde Kürt sorununun seyrinde bu olağanüstü yönetim biçiminin taşıdığı özel önem biliniyor. Nitekim kurulan beş Umumi Müfettişlik'ten üçü doğrudan doğruya bu sorunla ilgiliydi. Bunun yanında, Trakya örneğinde, Umumi Müfettişlikler uygulaması, Tek-Parti yönetiminin göç, iskan, azınlıklar gibi konulara bakışına ilişkin ilginç veriler sunuyor. Özetle Türkiye'de devlet-toplum ilişkilerinin ve yakın siyasi tarihin kavranması açısından kilit önemde bir incelemeyle karşı karşıyayız.