Tercüme - i' Acâ'ibü'l - Mahlûkât ve Gara'ibül - Mevcudat

Yazıldığı devrin coğrafya ve kozmografya telakkisine göre telif edilen ve muhtelif konularda ansiklopedik bilgiler içeren Acâibü'l-Mahlûkat türü eserler İslâmî edebiyatların ortak ürünlerinden biridir. Bu eserlerden en yaygınlık kazananları ise Ahmed et-Tûsî ve Kazvînî (ö. 682/1283) tarafından verilmiş, Türk edebiyatında da genel olarak bu iki müellifin eserleri tercüme edilmiştir. 1175 yılında Selçuklu sultanlarından Tuğrul b. Arslan'a ithaf edilen Tûsî'nin eseri dört mukaddime iki makale ve bir hâtimeden oluşan Kazvînî'nin tertibinden farklı olup on “rükn”e bölünmüş, rükünler de “fasıl”lara ayrılmıştır. Rükünler ise göklerdeki acâibler; gökle yer arasındaki acâibler; arzın acâibleri; denizler, dağlar, kıymetli taşlar, kayalar; şehirler, mescidler, kiliseler, sinagoglar; ağaçlar, bitkiler, ilâçlar, kazılmış sûretler; insan; cinler; kuşlar, deniz ve kara hayvanlarıdır. Kimliği tespit edilemeyen bir mütercim, askerlikten siyasete dinden felsefeye birçok sosyal konuda farklı kaynaklardan derlediği birbirinden ilginç ve garip hik?yelerle zevkli h?le getirdiği ve Tûsî'nin geleneğine göre hazırladığı eserini Çelebi Mehmed'e sunmuştur. 1448 yılında istinsah edilen Tercüme-i?Acâ'ibü'l-Mahlûkât, Prof. Dr. Günay Kut editörlüğünde Dr. Bekir Sarıkaya tarafından Ali Emiri Tarih 897'de kayıtlı nüsha esas alınarak geniş bir sözlük ve dizin ile birlikte yayımlanmıştır. Yazma Nüshası Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Tarih, Nr. 897