Rabelais ve Dünyası

Karnaval, sanat ile hayat arasındaki sınırda bulunur; sahne ışığı nedir bilmez; orada aktörlerle seyirciler birbirine karışır; o, herkesin davetli olduğu bir şenliktir. XX. Yüzyılın önde gelen kültür ve edebiyat kuramcılarından biri olan Mihail Bahtinin kitabı da öyle Bahtin Rabelais ve Dünyasında, ortaçağ ve Rönesans döneminde gündelik hayatın her köşesine nüfuz eden ve sokaktan saraya kadar bütün insan ilişkilerini belirleyen popüler şenlikli biçimlerden ve bunların temelinde yatan karnaval ruhundan söz eder. Ancak karnaval ruhunu, halkın senede bir, ölçülü bir şekilde eğlendiği ve ehlileştirilmiş bir gülme ile geçiştirdiği modern karnavallarla karıştırmamak gerekir. Bahtin için karnaval, her şeyi ters yüz edebilen gücü, överken yeren dili ve birbirine zıt iki anlamı aynı anda barındırabilen imgeleriyle varoluşun ta kendisidir. Durağan, ışıksız ve kendini ciddiye alan her şeyi bir hamlede alaşağı eder. Karnaval, mutlaklık iddiasıyla ortaya çıkan her türlü otoriteye meydan okuyan uzun ve gürültülü bir kahkahadır. Bu, gülen kişiye de yönelen, müphem, evrensel bir gülüştür; kendini alay nesnesinin yukarısında bir yere yerleştiren modern yergicinin olumsuz, kişisel gülüşünün aksine, tüm bir dünya görüşünü temsil eden, halkın şenliğe özgü gülüşü Rabelais ve Dünyası salt bir tarih veya dil ya da edebiyat çözümlemesinin sınırlarını aşan, yeni bir popüler kültür, hatta daha genel anlamda kültür çözümlemesi ve tarih; metodolojisi olarak kucaklanan engin bir kitaptır. Bahtin, biçimler, türler, imgeler arasında çok zengin, şaşırtıcı bağlantılar kura kura ilerlediği her bölümde karşımıza yavaş yavaş bütünsel bir resim çıkarır; bu neşeli, rengârenk, müphem imgeler sistemi bizi, sayfaları çevirdikçe, yalıtık biyolojik insan fikrinden, somut ve gerçekçi bir tarihsel farkındalık içinde olan ölümsüz insanoğlu fikrine doğru yavaş yavaş taşır... Mihail Bahtin, insan bilimleri alanındaki en önemli Sovyet düşünürü ve yirminci yüzyılın en büyük edebiyat kuramcısıdır. Tzvetan Todorov Bahtinin yapıtları, dilbilim, edebiyat ve kültür alanlarında, kendisinden habersiz, hatta kendisinden sonra geliştirilmiş kuramlara yanıt olarak okunabilir. Günümüzde bu alanlarda Bahtine değinmeden ilerleyen bir tartışma bulmak zordur. Dilin ve edebiyatın somut gerçeklikle bağlarını vurgulayışıyla, sözün yaşama dokunduğu anın yazarıdır.