XVI. Yüzyılda Divan-ı Hümayun ve Defter Sistemi

16. yüzyılın başlarında Batı Anadolu'da siyasi ve idari bir teşekkül kurmaya muvaffak olan Osmanlılar, kendilerinden önce kurulan muhtelif medeniyetlerin mirasından faydalanarak, uzun yüzyıllar boyunca mevcudiyetini sürdürecek köklü bir yönetim geleneği oluşturdular. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundaki basit ve kabile geleneklerine dayalı hükümet mekanizmasının, büyük bir imparatorluğun yönetim müesseselerini ortaya çıkarması çeşitli yönlerden nicelenmesi gereken tarihi bir olgudur. Osmanlı devletinde Divaıı-ı Hümâyun, yasama (teşri), yargı (ka/a) vc yürütme görevlerini padişahın denetimi altında ve Divan-ı Hümâyun üyesi olan muhtelif görevlilerin sorumluluğunda yürüten en önemli icra organıydı. Osmanlı Devleti'nin idari ve siyasi karar mercii olan Divan-ı Hümâyun, bünyesinde teşekkül etmiş olan kalemiye teşkilatı vasıtasıyla dahili ve harici yazışmaları yürütüyor ve bunlar defterlere kaydediliyordu. Klasik dönem Osmanlı kayıt ve arşiv sisteminin esas unsurlarını defterler oluşturmaktadır. Divan-ı Hümâyun'a ait defterler Divan'ın teşkilat yapısını ve faaliyetlerini anlamamıza yarayan en önemli belgelerdir. Bu çalışmada Osmanlı bürokrasi tarihinin ve Divan-ı Hümâyun kalemlerinin kısa bir özeti verilerek XVI. yüzyılda Divan-ı Hümâyun'da tutulan ahkam, mühimme ve ruus defterleri incelendi. Bu araştırma, Divan-ı Hümâyun'da tutulan mühimme, tahvil ahkâm ve ruus defterlerinin mahiyetini ortaya çıkarmakta ve defter serilerinin birbiriyle ilgisini incelemektedir. Çalışmada yanlış tanımlamalar sonucu farklı tasniflere dağılan defterler yeniden düzenlenerek kronolojik listeleri oluşturulmuş ve defterlerin bir seri bütünlüğü içerisinde görülmesi sağlanmıştır.